PHP'nin Yapı Taşları
PHP, bir programlama dili olarak, değişkenler, değişkenlerin değerleriyle bir işlem
yapmayı sağlayan işlemciler, işlemcilerle oluşturulan deyimler ve nihayet bunların tümünü
toplu olarak kullanmamızı sağlayan işlevlere (fonksiyonlara) sahiptir. PHP, nesne-yönelimli
(object-oriented) bir dil olduğu için, nesne oluşturma imkanına ve bunların kullanılmasını
sağlayan metodlara da sahiptir. Bütün bu imkanları kullanarak, PHP ile bir veritabanından
veri alarak, bunları HTML etiketlerinin değerleri olarak kullanabiliriz; Web sitemizi ziyaret
eden kişilerden bilgi alabiliriz, bu bilgilerle işlemler yapabiliriz. PHP'nin çeşitli komutlarını,
deyimlerini ve fonksiyonlarını kullanarak, programımızın çalıştığı Web sunucusunun
bulunduğu bilgisayara da çeşitli dosya işlemleri yaptırabiliriz.
PHP programını durdurmak
Şimdi belki PHP'yi durdurmayı hiç düşünmüyorsunuz; ama ilerde bir fonksiyonun
vereceği sonucun bütün programın durdurulmasını gerektiği zamanlar olabilir. PHP'nin
resmî el kitabına bile ilk baskısında konulması unutulmuş olan programı durdurma komutu,
exit kelimesidir; hiç bir parametre almadan çalışır.
Bu tür karmaşık uygulamalara geçebilmek için önce, PHP dilinin unsurlarını biraz
yakından inceleyelim.
Değişkenler
Programcılıkta işlemlerimizi değişkenlerle yaparız. Değişkeni bir kap gibi
düşünebilirsiniz. Sözgelimi "Gün," değişkenin adı ise bu değişkenin değeri Pazar, Pazartesi,
Salı, vd., olabilir. Her değişken, türüne göre, ya bir ya da daha fazla değer tutar. Adından da anlaşılacağı gibi değişkenin değeri değişir! Bu değişikliği biz yapabiliriz; programın
kendisi yapabilir.
PHP'de de, bir çok başka bilgisayar programlama dilinde olduğu gibi değişkenlerin
içine bir değer konmadan önce tanımlanması mümkündür; fakat gerekli değildir.
Değişkenleri adının önüne $ işareti koyarak tanımlarız:
Kod:
$adi;
$soyadi;
$123;
$sevdigiRenk;
Değişkenler, harf, rakam veya alt çizgi (_) ile başlayabilirler; bu karakterleri
içerebilirler; ama içinde boşluk veya diğer işaretler bulunamaz. PHP değişkenleri her türlü
değişken tutabilirler: bir değişkenin adının yazılış şekli onun tutabileceği değerin niteliğini
belirlemez. Dolayısıyla, "$adi" değişkenin değeri "Reşit" da olabilir, "1255" de olabilir.
PHP'de genellikle değişkenleri değerini atayarak belirleriz:
Kod:
$adi = "Reşit";
$soyadi = "Gülen";
$123 = 123;
$sevdigiRenk = "yeşil";
Değişkenler, kullanıldıkları işleme, taşıdıkları değeri verirler:
komutu, eğer değeri "Reşit" ise "Browser penceresine "Reşit" kelimesini yazdırır.
PHP'de özel bir değişkene değişken adı olarak kullanılacak değerleri de atayabiliriz:
Kod:
$adi = "Reşit";
$degisken = "adi";
print $$degisken;
Burada Browser penceresine yine "Reşit" kelimesi yazılacaktır; çünkü PHP
$degisken adlı değişkenin "adi" adlı değişkeni tuttuğunu bilecek ve iki Dolar işaretini
görünce, $degisken'in değerini değil, onun tuttuğu değişkenin değerini yazacaktır. Bu, size
şu anda karışık görünebilir. Daha sonra döngüleri gördüğümüzde bu tekniği bir satırlık kod
ile yüzlerce değeri yazdırmakta kullanacağız. Bu teknik şöyle de kullanılabilir:
Kod:
$degisken = "adi";
$$degisken = "Reşit";
print "$adi";
print $$degisken;
print "${$degisken}";
print "${'adi'}";
Buradaki dört "print" komutu da Browser'a "Reşit" kelimesini yazdıracaktır.
PHP'de bir değişkenin tuttuğu değer, bir başka değişkene atanabilir. Bu ya duragan,
ya da dinamik olarak yapılır. Duragan yöntemde
Kod:
$birinci_degisken = "Nurcan";
$ikinci_degisken = $birinci_degisken;
$birinci_degisken = "Tülay";
print $ikinci_degisken;
Buradaki "print" komutu Browser penceresine "Reşit" kelimesini yazdıracaktır. İki
değişken arasındaki değer alış-verişi birinci değişkenin tuttuğu değeri değiştirmeden önce
olduğu için, ikinci değişken birinci değişkenin ilk değerini almış oldu. Fakat kimi zaman iki
değişken arasındaki değer alış-verişi sürekli (dinamik) olsun isteriz. PHP, buna, ilk atama
sırasında & işareti kullanırsak izin verir:
Kod:
$birinci_degisken = "Nurcan";
$ikinci_degisken = &$birinci_degisken;
$birinci_degisken = "Tülay";
print $ikinci_degisken;
Buradaki "print" komutu ise Browser penceresine "Tülay" kelimesini yazdıracaktır.
Çünkü iki değişken arasındaki değer alış-verişi birinci değişkenin tuttuğu değeri
değiştirmeden önce halde, ikinci değişkene birinci değişkenin değerini dinamik olarak
atamış olduk. Atama işlemi sırasında & işareti kullandığımız için, birinci değişkenin değeri
değiştiğinde ikinci değişkenin de değeri değişecektir.
Veri Türleri
PHP, değişkenlere, tuttukları değere göre farklı bellek alanı tahsis eder; bu
bakımdan verilerimizin türü etkin bir programcılık açısından önem taşır. Ayrıca PHP, diğer bütün programlama dilleri gibi belirli veri türleri ile belirli işlemleri yapar veya yapamaz.
Örneğin, ancak iki sayı arasında aritmedik toplama yapılabilir. İki metin tutan değişken
aritmetik olarak toplanamaz; ancak içerdikleri değerler ardarda eklenebilir. Ne var ki, PHP
sizin aritmetik toplama mı, yoksa ardarda ekleme mi yapmak istediğinizi bilmek
durumunda değildir. (PHP'ye 'muazzam dil' dedik; içinde yapay zekâ var demedik!)
Dolayısyla değerleri 5 ile 6 olan iki değişkeni topladığınız zaman ortaya 11 yerine 56
çıkarsa, kabahati PHP'de değil, değişkenlere veri atayan kişide (büyük bir ihtimalle
kendinizde) aramalısınız.
PHP açısından dünyada altı tür değer vardır:
Tamsayı (Integer): 5,124, 9834 gibi
Çift (Double): 3,567 gibi
Alfanümerik (String): "Reşit" gibi
Mantıksal (Boolean): doğru (true)/yanlış (false) gibi
Nesne (Object)
Dizi (Array)
Bazı uzmanlara göre, gerçekte PHP'de mantıksal (boolean) değişken türü yoktur. B
kanının sebebi, PHP'nin true (doğru) ya da false (yanlış) olarak atadığımız değerleri 1 ve
boş/null değerlere çevirmesi, mantıksal olarak sorgulandığında 0 dışındaki tam ve ondalık
değişkenleri TRUE, 0'ı FALSE sayması, ve boş alfanümerik değişkenleri FALSE, dolu
alfanümerik değişkenleri ise TRUE olarak değerlendirmesidir. Ancak daha sonra
gereceğimiz gibi PHP, Mantıksal/Boolean adında bir değişken değiştirme fonksiyonuna
sahiptir ve bu tür değişkenlerin türü sorulduğunda "boolean" karşılığını verir.
Tür Değiştirme
Değişkenlere atadığımız değerlerinin türlerini genellikle biliriz; ama yüzlerce
değişkenle uğraştığımız bir Web programında değişken türünü unutmak çok kolaydır. Kimi
zaman da değişkenlere program yoluyla değer atarız; başka bir deyişle programımız bazı
değişkenleri kendisi oluşturabilir, ve bunlara kendisi değer atayabilir. Bu tür program
yoluyla atanan değerlerin de türünde kuşkuya kapıldığımız anlar olabilir. Bir değişkenin
değerinin türü hakkında kuşkunuz varsa, en emin yol bunu PHP'nin kendisine sormaktır.
Bu sorgulamayı gettype() fonksiyonu ile yaparız.
